ICT&E / Samen op weg naar…

Samen op weg naar een formatieve cultuur

Van toetscultuur naar formatieve cultuur

Het model hieronder schetst de hoofdlijnen van een aanpak die Michel van Ast en Bob Hofman samen aanbieden om met mensen in het onderwijs in gesprek te komen over de weg naar een formatieve cultuur.

Het model helpt om te analyseren wat er al goed gaat en biedt handvatten om gewenste ontwikkelingen helder en samenhangend in kaart te brengen.

Aan de hand van de praatplaat (getekend door Saskia van Dongen) gaan we graag ‘om tafel’ om samen de weg naar een formatieve cultuur te verkennen en stap voor stap vorm te geven.

Klik op de praatplaat voor een grotere weergave.

Hoe het begon: Leerlab Formatief

De vijf scholen in het leerlab Formatief (schoolinfo 2016-2018) wilden meer de nadruk leggen op de persoonlijke groei van leerlingen. Aan de start van het leerlab in 2016 was het verminderen van de toetsdruk een uitgesproken wens. “We willen meer tijd besteden aan leren, begeleiden en inspireren.” De interesse in formatief leren is de afgelopen paar jaar enorm gegroeid. Precies in de tijd dat het leerlab hiermee startte. Formatief leren betekent dat de docent doelgericht bezig is met de ontwikkeling van de individuele leerling.

De leerlabscholen zijn gaan werken vanuit het feed up, feedback, feed forward-model. De leerling leert te werken met leerdoelen (feed up) en leert samen met de docent en medeleerlingen te reflecteren op de inhoud van het leren (feedback). Om daarna samen te bekijken of en met welke leerstrategieën het gestelde doel gehaald is. Om daarna samen te bepalen de volgende stappen zijn (feed forward). Als leerlabcoach stond Bob, samen met de vijf scholen en Schoolinfo, aan de wieg van de formatieve spiraal.

Hoe ziet een school met een formatieve cultuur er uit?

1. Formatief toetsen is het door de docent, op basis van lesdoelen, tussentijds vaststellen in hoeverre een leerling zijn leerdoelen heeft behaald. Je wilt weten wat de leerling al kan en nodig heeft om zijn leerdoel te behalen. Als je formatief toetst, geef je geen cijfer maar ‘constructive feedback’ aan de leerling, of de leerlingen aan elkaar middels peerfeedback.
2. Formatief leren is een cyclisch leerproces dat bestaat uit de volgende onderdelen: leerdoelen bepalen, succescriteria benoemen, reflecteren en feedback geven en formatieve evaluatie. De leerling leert om, op basis van de lesdoelen, zijn eigen leerdoelen te stellen. Tussentijds reflecteert de leerling met behulp van succescriteria en (peer)feedback op wat er al goed gaat en wat hij/zij nog moet doen om het leerdoel te halen. Vanuit de docent is er dan sprake van formatief handelen. 
3. Formatief werken is bijna hetzelfde als formatief leren. Het enige verschil: je doet het niet alleen in de klas, maar samen met je collega’s. Bijvoorbeeld met team docenten van een jaarlaag; internationaal wordt dan de term ‘Professional Learning Team (PLT)’ of een ‘Professional Learning Community (PLC)’ gebruikt.
4. Formatieve cultuur: op een school met een formatieve cultuur werkt iedereen formatief: leerlingen, docenten en schoolleiders, maar ook ouders dragen bij aan groei. Samen vragen zij zich af:
   1. Waar willen we naar toe, wat vinden we echt de moeite waard om te leren?
   2. Wat doen we om daar te komen?
   3. Hoe weten we dat we er zijn?
   4. Wat doen we als we er zijn?

De school als organisatie maakt tijd en ruimte om de stappen in het proces op weg naar een formatieve cultuur te doorlopen. Tijd om met elkaar doelen en succescriteria te benoemen, tussentijds te reflecteren en de stappen te evalueren.Formatief leren en handelen in de klas en formatief werken in de school is dan vanzelfsprekend geworden.

Canada: samen op weg naar een formatieve cultuur

De trekkers uit het ‘Leerlab Formatief‘  hebben met Bob een studiereis naar Canada in de steigers gezet. We gaan van 26 oktober t/m 3 november, in samenwerking met de Stichting Carmelcollege, naar Toronto, .

Een belangrijk aspect van een formatieve cultuur is onderwijskundig leiderschap.  Het Education report ‘Leading from the Middle‘ (Pdf) van het Council of Ontario Directors geeft helder inzicht in de omslag van Top Down leiderschap naar Leading from the Middle waarbij vertrouwen en eigenaarschap cruciaal zijn. Van het uitvoeren van initiatieven van anderen naar initiatief nemen vanuit het midden.

Om als deelnemende Carmel school goed voorbereid op reis te gaan, worden er voor vertrek werkbijeenkomsten aangeboden. Waarbij we, Peter Koopman, Christel Wolterinck en Bob Hofman de praatplaat Formatief als basis gebruiken om in school de dialoog aan te gaan. Zonder oordelen of kijken wat er niet goed gaat, maar samen met docenten en schoolleiding de gewenste groei in beeld te brengen…. de vier vragen in de hoeken zijn daarbij een prima vertrekpunt.